Klima Demontaj Öncesi ve Montaj Sonrası Yapılması Gerekenler

Klimaların mekanik arızalarının çoğu cihazın ilk kurulum ve montaj aşamalarında meydana gelmektedir. Bunun yanında kullanıcı hataları ve ehliyetsiz kişiler tarafından yapılan bakım, demontaj-montaj işlemlerinin sonucunda da mekanik arızalar ortaya çıkmaktadır. Eğitim almış ve alanında yetişmiş teknik elemanlar bu arızaların nedenlerinin önüne geçerek en aza indirebilirler.

Bu faaliyette montajın ve demontajın nasıl yapıldığından çok bu işlemler sırasında mekanik arızalara yol açabilecek konulara yer verilecektir.

Soğutucu Akışkanının Toplanması

Dış Ünitede Soğutucu Akışkanının Toplanması

Bu işlem, klimanın ya detaylı bir bakımı, taşınması ya da arızasının giderilmesi için cihazı montaj yapıldığı yerden sökmek gerektiğinde yapılır. Demontaj (söküm işlemi) işlemini yapabilmek için klima soğutma sistemi içerisindeki soğutucu akışkanı dış ünitede toplamak gerekmektedir. Klimalarda soğutucu akışkanın toplanması, akışkanın dış ünitedeki serpantine toplanması ile yapılır. Sistemdeki soğutucu akışkanın dış ünite serpantine aktarımı için klimanın kendi kompresörü kullanılır. Bu işlemde cihaz kompresörünün mutlaka çalışır durumda ve kondisyonunun iyi olması gerekmektedir. Yani kompresörü arızalı veya basma performansı düşük bir klima cihazında soğutucu akışkanın dış ünitede depolanması bu şekilde mümkün olmaz.

Çalışabilir durumda olduğunu tespit edilen cihaz kompresörünün soğutucu akışkanı depolanması işlemi, yaz konumunda (soğutma) çalıştırılması ile gerçekleştirilebilir. Yaz konumunda belirli bir süre çalışarak rejimi yakalamış cihazın soğutucu akışkanının büyük çoğunluğu soğutma çevriminin çalışma mantığı gereği (kondansere ulaşan soğutucu akışkan yoğuşarak buraya yığılmaya başlar.) dış ünitede depolanmıştır. Burada yapılması gereken iç ünitede var olan soğutucu akışkanı da dış üniteye taşıyarak depolamaktır. Bunun için klimanın dış ünitesine ait servis valflerinden yararlanılır.

Servis valflerinin gaz hattı valfi üzerinde iğneli sibop ve kör tapa ile kapatılmış bağlantı ucu vardır. Bu uca siboplu servis hattı denir. Bu hat üzerinden cihazın basınç testleri, vakumlama ve soğutucu akışkan şarj işlemleri yapılabilir.

Soğutucu akışkanı dış ünite serpantininde toplamak için cihaz yaklaşık 5-10 dakika yaz konumunda (soğutma) çalıştırılır. Bu işlem soğutucu akışkanın dış ünite serpantini içinde yüksek miktarda yoğuşmasını sağlayacaktır. Valflerin altıgen koruyucu kapakları uygun ağızlı anahtarla açılır. Sıvı ve gaz hattı valf kapakları açıldıktan sonra valfleri açmak üzere alyen anahtar kontrolünün yapılması gereği vardır. Cihaz çalışırken valflerin kapatma işlemi için doğru alyen anahtar seçildikten sonra küçük çaptaki (sıvı hattı valfi) servis valfi kapatılır.

Bu yapılan işlem soğutucu akışkanın dış üniteden çıkmadan ya da iç ünite bakır boru hattına girmeden sıvı hattı valfi kapatmaktır. Böylece kompresörün emişi ile iç üniteden (evaparatörden) alınan soğutucu akışkan kondenserde (dış ünite) depolanmaya başlayacaktır. Burada soğutma çevriminin tek noktadan önünü kapatmış olduğumuzdan kompresörün yüksek basınçlarda çalışması söz konusudur. Bu işlem eğer gereğinden fazla devam ettirilir ise klima kompresöründe veya elektrik aksamında arıza meydana gelebilir. Bu arızaların meydana gelmemesi için uygulamayı kontrollü bir şekilde yapılması gerekir.

Bunun için; gaz hattı valfinin siboplu servis ucuna alçak basınç manometresi (Alçak basınç manometresinin üzerinde vakumlama göstergesinin de olması gerekir) bağlanır. Bağlantı yapıldığında manometre cihazın alçak basınçtaki çalışma değerini gösterecektir. Örneğin; Resim 1.6’da ölçülen 60 PSI basınç değeri R 22 soğutucu akışkanı ile 25 oC’lik dış ortam sıcaklığında çalışan klima içindir.

Küçük valfi alyen anahtarla kapatmaya başladığımız an manometrenin göstermiş olduğu basınç değerinden (60 PSI) aşağıya düştüğünü göreceğiz. Bu da evaporatörde bulunan soğutucu akışkanın azalarak kondenserde (dış ünite) toplandığı anlamına gelmektedir. Daha sonra basınç değerinin manometreden izlenerek vakuma düşmesi beklenilir. Cihaz vakuma düştüğü an servis valfi kapatılır ve ardından klima kumanda ile durdurulur. Burada önemli ve çok dikkat edilmesi gereken durum cihazı uzun süre vakumda çalıştırmamaktır. Çünkü klimalardaki soğutma kompresörü gerçek anlamda vakumlama işlemini yapacak şekilde tasarlanmamıştır. Diğer taraftan basma hattı önünde oluşan aşırı basınç yükü kompresör valflerine vb. aksama zarar verebilir.

Önemli not: Bilindiği üzere herhangi bir nedenle freon türevi (R-12, R-22, 134a, 407c, 410a vb.) soğutucu akışkanların atmosfere bırakılması, hem ozon tabakası için zararlıdır hem de maddî kayıptır. Özellikle büyük kapasiteli, kilogram mertebesinde soğutucu akışkanın bulunduğu klima sistemlerinde devre (tesisat), sonradan gerekebilecek servis işlemleri için soğutucu akışkanı atmosfere bırakmaksızın servis verilebilecek şekilde tasarlanır.

Bu servis işlemlerden bazıları şunlardır:
1. Devre elemanlarının değişimi (valf, drayer, regülatör, presostat vb.)
2. Hatların yeniden boyutlandırılması gereği
3. Evaporatörde çamurlaşma neticesinde toplanmış yağın temizlenmesi
4. Cihazın (örneğin; split klima) yer değişimi
Bu işlem için yaygın olarak kullanılan uygulama, büyük kapasiteli iklimlendirme sistemlerinde soğutucu akışkanı sıvı deposunda (Receiver) toplamak, split klimalarda ise kondenserde toplamak şeklindedir. Bu işleme soğutma tekniğinde pump down denir.

Klima soğutucu akışkanın toplanması işlemini gerçekleştirdikten sonra dış ünite servis valflerine bağlı bakır borular rakorlu birleştirmelerinden sökülür. Sökme işleminin hemen ardından açık kalan bakır boru uçları ve servis valfleri içlerine nem, toz vb. pisliklerin girmemesi plastik tapalarla kapatılır. Yalnız bu kapatma işlemi sökülebilir kör tapalar ile yapılmalı kesinlikle bantla kapatma yöntemine gidilmemelidir. Bu yöntem hem çok ilkel olup tesisatı nemden ve kirden kesinlikle korumaz.

Böylece tekniğine uygun bir şekilde yapılmış gaz topla işlemi klima cihazının ilerde mekaniksel arızalarının oluşmasında önüne geçilecektir.

Soğutucu Akışkanın Geri Kazanım Ünitesi ile Toplanması

Kompresörü arızalı bir klimada sistemdeki soğutucu akışkanın dış ünitede toplanması mümkün olmayacaktır. Bunun için geri kazanım gaz toplama ünitesi kullanılır. Özellikle çevre örgütlerinin duyarlılığı bu konudaki hassasiyeti artırmış, çevreye ve dolayısıyla insan yaşamı için tehdit oluşturan sera gazların salınımını ve UV ışınlardan koruyucu ozon tabakasının korunması için bir takım tedbirler alınmıştır. Bunlardan biri de klimalarda kullanılan soğutucu akışkanların arıza, bakım vb. işlerde havaya salınması yerine, toplanması ve yeniden kullanıma hazır hâle getirilmesidir. Bu amaçla soğutucu akışkanları toplama, arındırma ve yenileme şeklinde hizmet veren geri kazanım üniteleri geliştirilmiştir.

Günümüzde floro-karbon türevi soğutucu akışkanların kullanıldığı tüm soğutucular için verilecek servis ve bakım işlerinde soğutucu gazın atmosfere salınımı Montreal protokolü ve Kyoto anlaşması ile kısıtlanmıştır.

Uygulamada; gazın toplanması, arındırılması ve ıslah edilerek yeniden kullanıma hazır hâle getirilmesi şeklinde gerçekleştirilir. Kompresörü arızalı klima cihazlarında soğutucu akışkanı çevreye salmadan soğutucu akışkan geri kazanım ünitesini kullanarak toplama tüplerine depolamaktır.

Soğutucu akışkanı toplama işlemi için gaz hattı valfi üzerinde bulunan siboplu servis ucu gaz toplama ünitesi tüpü arasında gaz boruları ile bağlantısı yapılır. Burada dikkat edilecek husus soğutucu akışkanın toplama ünitesinin dışa açılan iki hattın birinin alçak basınç hattı (emiş) ucu diğerinin de yüksek basınç hattı (basma) ucunu ait olduğudur. Genellikle soğutucu akışkan toplama üniteleri üzerinde gazın emiĢ ve basma hatları yazılı olarak belirtilmiştir. Ġlk önce mutlaka vakumlanmış hâldeki soğutucu akışkan toplama tüpümüzü geri kazanım ünitesinin basma hattı ile bağlantısı yapılır. Daha sonrada geri kazanım ünitesinin emiş hattı ucu ile klimanın siboplu servis ucu bağlantısı yapılarak toplama işlemine geçilir. Bağlantı işlemleri kontrol edildikten sonra gaz toplama ünitesine enerji verilir. Gaz toplama ünitesinin üzerindeki manometrelerin durumunu takip edilir. Takip sonucunda yüksek basınç manometresinin arttığını alçak basınç manometresinin de düştüğünü görecektir. Bu işlem de alçak basınç manometresinin vakuma düşmesi beklenir. Burada vakuma düşmesi demek cihaz içindeki soğutucu akışkanın çok büyük kısmının toplama tüpüne aktarıldığı anlamına gelir. Bu aktarma işleminin zaman aralığı klima cihazının kapasitesine yani içindeki soğutucu akışkanın miktarına göre farklılık gösterir.
Bu uygulamaya ek olarak gazın toplanması işlemini daha da hassaslaştırmak için toplama tüpünün altına dijital terazi konularak toplanan soğutucu akışkanın miktarı da tespit edilebilir. Toplamış olduğumuz soğutucu akışkan miktarı ile klima etiketi üzerinde değer karşılaştırılacak olursa kesin bir yargıya varılabilir. Sonuçta etiketteki soğutucu akışkan miktarı yaklaşık olarak elde edinceye kadar cihaz çalıştırılır.
Bu uygulama sayesinde soğutucu akışkan ziyan edilmeden ve en önemlisi de çevreye zarar vermeden toplamış olur.